Z dziejów Nadleśnictwa Rytel - Józef Brzeziński

Z DZIEJÓW NADLEŚNICTWA RYTEL

1.Od zarania dziejów do 1918 roku

Nadleśnictwo Rytel położone jest na terenie województwa pomorskiego i kujawsko-pomorskiego, w Krainie III Wielkopolsko-Pomorskiej, w Dzielnicy Borów Tucholskich oraz częściowo Pojezierza Krajeńskiego.

Dzieje tej części Pomorza Gdańskiego związane są z grodami kasztelańskimi z XII-XIV wieku w Raciążu (grodzisko na terenie Obrębu Rytel w oddz. 353a) oraz w Szczytnie na terenie Nadleśnictwa Człuchów (grodzisko nad jeziorem Szczytno). Kasztelanie zostały później przeniesione do Tucholi i Człuchowa, a po zajęciu tych terenów przez Krzyżaków (1308-1309) stały się komturiami i zostały tam zbudowane ceglane zamki obronne. Po odzyskaniu tych ziem przez Królestwo Polskie, po II Pokoju Toruńskim w 1466 roku, tereny komturii stały się starostwami królewskimi.

Jeszcze w XII-XIII wieku lasy, bagna i moczary stanowiły około 80 proc. obszaru Pomorza Gdańskiego, a w okresie XVI-XVII wieku około 60 proc. Potem zaczął się wielki popyt na drewno na zachodzie Europy. Do początków XIV wieku lasy tego obszaru były domeną książąt pomorskich, którzy posiadali prawo polowania i pozyskiwania innych użytków. Po powstaniu komturii krzyżackich lasami i innymi gruntami zarządzali komturowie - tucholski i człuchowski.

Po II Pokoju Toruńskim lasy weszły w skład dóbr królewskich (tzw. królewszczyzny). Lasami zarządzali starostowie, a pilnowali ich strzelcy lub borowi w zamian za grunty oddane w użytkowanie. Tak było do I rozbioru Polski w 1772 roku, w wyniku którego królewszczyzny weszły w skład państwa pruskiego.

Pierwsze wzmianki dotyczące gospodarki leśnej dotyczą późnego średniowiecza, kiedy Borami Tucholskimi zarządzali starostowie królewscy- tucholski i człuchowski. Granicznymi wsiami po stronie tucholskiej były od północy wsie Męcikał i Swornegacie. Z lustracji województwa pomorskiego z 1565 roku zachowały się zapiski, że Puszcza Człuchowska ciągnęła się od Lędyczka do granicy starostwa tucholskiego na długości siedmiu i szerokości czterech mil. Zapisano, że w Puszczy jest część sośniny, dębiny, lipiny, grabiny, i w której jest też las cisowy i bukowy.

Charakterystyczną cechą okresu gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej od XVI do XVIII wieku był brak dbałości właścicieli o stan lasów. Grunt po wyciętym lesie przeznaczano pod uprawę rolną, a potem na słabszych glebach wykorzystywano jako pastwiska dla owiec, które powodowały dalszą degradację gleb i powstawanie wydm ruchomych przenoszonych wiatrem.

Północno-zachodnie tereny starostwa tucholskiego były pod koniec XVIII wieku w znacznej części wylesione. Uznawano je za pastwiska, choć często były to wrzosowiska. Stąd po I rozbiorze Polski w 1772 roku, gdy tereny te stały się częścią Królestwa Pruskiego, Bory Tucholskie zwano „Die Tuchler Heide” (Heide z j. niem. – to wrzosowisko, zaś Heiderhode – Wrzos. Tak brzmiała zresztą niemiecka nazwa miasta Czersk).

Stepowienie i „wydmienie” opisywanych okolic bardzo dobitnie opisał dr Konstanty Damrot, poeta śląski, dyrektor pruskiego Katolickiego Seminarium Nauczycielskiego w Kościerzynie, w latach 1871-1884: „Biedny to ludek kaszubski zamieszkujący te stepy, jest zmuszony nie tylko do bezustannej walki ze swą niewdzięczna ziemią ojczystą, aby z niej wydobyć kawałek potrzebnego chleba, ale zmuszany nawet do przytrzymywania jej gwałtem, by ona nie uciekła. Bo skoro lekki wietrzyk poruszy, to się połowa piasku zabiera na podróż powietrzną. Rzeczywiście, oglądaliśmy wzdłuż szosy piaszczyste pola pokryte gałęziami choiny (do czego każdy właściciel pod karą zobowiązany), a pomimo to zaniósł wiatr około Męcikału, wioski położonej nad Brdą, tyle piasku na szosie, żeśmy z pół mili jak w śniegu jechali.”

W użytkowaniu drewna głównymi użytkami było w tym czasie drewno na opał, do budowy obejść, smoła i węgiel drzewny oraz potaż. Drewno było również głównym czynnikiem lokalizacji ręcznych tartaków, smolarń, węglarń, hut szkła, wapienników oraz tzw. bud potażowych.

Jak już wspomniano, tereny dzisiejszego Nadleśnictwa Rytel znalazły się po I rozbiorze Polski w Królestwie Pruskim, w województwie gdańskim, powiecie Kwidzyń (Regierungsbezirk Marienwerde). Królewszczyzny zostały wywłaszczone na rzecz Królestwa Pruskiego. Prusacy zaczęli organizować gospodarstwo leśne według swoich zamierzeń. Już w 1782 roku król pruski wydaje zarządzenie gabinetowe „O zagospodarowaniu Puszczy Tucholskiej”, tworząc osiem rewirów administracyjnych po około 6 tys. ha lasów, podzielonych na 60 powierzchni cięć. Między innymi utworzono rewiry Wygoda, Wilcze Doły i Duże Śliwice. Rozmieszczenie kompleksów leśnych, pól i obiektów przemysłowych pokazuje mapa Schrettera- Engelhardta z lat 1796-1802. Nową organizację gospodarstwa leśnego rozpoczęto w 1819 roku, stosując urządzanie lasów metodą okresowo- powierzchniową Hartiga.

W latach 1826-1835 zastępuje się system rewirowy nowym podziałem na nadleśnictwa (Oberförsterrei). Na przykład już w 1833 roku utworzono Nadleśnictwo Woziwoda, wyodrębnione z rewiru Wygoda utworzonego w około 1800 roku, a z jego części 1 lipca 1868 roku powstało Nadleśnictwo Rytel. Dane o użytkowaniu gruntów zaczerpnięte z matrykuły z 1865 roku pokazują, że pastwiska, do których zaliczano tez halizny i płazowiny stanowiły 70 proc. gruntów. Jednak według badacza historii naszych okolic Mariana Jutrzenki-Trzebiatowskiego są to wielkości zawyżone, gdyż na przykład według spisu dóbr Pokrzywińskiego ze wsi Drzewicz na 1263 ha nie wykazano w ogóle lasów, co trudno sobie wyobrazić.

W I połowie XIX wieku administracja lasów Królestwa Prus na terenach lasów królewskich, oraz nakazowo na najsłabszych ziemiach prywatnych, przystąpiła do ponownego sztucznego zalesiania z jednoczesnym stopniowym zakazem wypasu owiec. Większość upraw leśnych powstawała wtedy z siewu. Do wybuchu I Wojny Światowej w 1914 roku, część nasion sprowadzano z terenów Francji i Bawarii z drzewostanów najwyższej jakości. Niestety nie znano wtedy pojęcia rodzimości i wpływu klimatu na siewki i drzewa. Z tego czasu jako „spuścizna” zachowała się na naszych terenach część drzewostanów słabej jakości, tzw. „drzewostany francuskie”.

Przed I Wojna Światową tereny dzisiejszego Nadleśnictwa Rytel wchodziły w skład Nadleśnictw Rytel i Klosnowo. Na terenie ówczesnego Nadleśnictwa Klosnowo, celem zwiększenia produkcyjności lasów i wykorzystania nasion rodzimego pochodzenia, ówczesny nadleśniczy Tangermann (1906-1918) przyczynił się do budowy wyłuszczarni nasion w Klosnowie. Prowadził on ożywioną korespondencję z naukowcami badającymi wpływ temperatury i wilgotności na łuszczenie szyszek(m.in. z profesorem z Eberswalde Haackiem). Wyłuszczarnia Nasion w Klosnowie została wybudowana i wyposażona w 1913 roku kosztem 300 tysięcy marek, ale w związku z wybuchem I Wojny Światowej uruchomiona została dopiero przez polskich leśników po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku . W owym czasie był to największy obiekt tego typu w Europie, o wydajności dobowej do sześciu ton łuszczonych szyszek. Dzieje tego obiektu zostały szczegółowo opisane w książce „ Z dziejów Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu” s. 64-66.

Na przyśpieszenie rozwoju cywilizacyjno-przemysłowego opisywanego obszaru Borów Tucholskich w II połowie XIX wieku duży wpływ miały dwie duże inwestycje: budowa zapory na rzece Brdzie w Mylofie wraz z kanałem doprowadzającym wodę do nawodnień sztucznie założonych łąk z wykorzystaniem powstałego zalewu jako bindugi dla spławianego rzeką drewna oraz linia kolejowa, przy której powstał w Rytlu tartak. Ponadto, do tartaku prowadziła kolejka wąskotorowa przewożąca drewno z bindugi. Zarówno binduga jak i kolejka czynne były do lat 80. XX wieku.

Nadleśnictwo Klosnowo powstało w 1908 roku z części lasów ówczesnego Nadleśnictwa Chociński Młyn i wykupionych gruntów prywatnych, na przykład majątku Zbeniny. Nadleśnictwo Klosnowo które zostało urządzone na 01.10.1911 rok posiadało sześć leśnictw: Kłodawa (niem. Kladau) - 1153 ha, Powałki (Powalken) - 1498 ha, Funka (Funkermühle) - 2726 ha, Dębowa Góra (Eichenhöhe) - 792 ha, Bachorze (Bachhorst) - 1532 ha i Drzewicz (Drewitz)- 1462 ha. Ogółem nadleśnictwo obejmowało 9167 ha.

Nadleśnictwo Rytel powstało 1 lipca 1868 roku. Pierwszy operat urządzania lasu sporządzony na lata 1872-1893 wykazywał powierzchnię 7455,89 ha. W 1892 roku oddano do nowotworzonego Nadleśnictwa Giełdoń leśnictwa Ostrowy, Płecno i część Leśnictwa Rytel.

Według mapy gospodarczej z 1908 roku powierzchnia Nadleśnictwa Rytel wynosiła 6771 ha. Do tego czasu przyjęto lasy rozparcelowanych majątków Suszek i Jaty, na przykład 104 ha w latach od 1905 do 1908. Wtedy nadleśnictwo liczyło siedem leśnictw: Lutom (niem. Luttom) - 904 ha, Żukowo (Zuckau) - 937 ha, Jaty (Jatty) - 1016 ha, Kosowa Niwa (Niederheide) - 809 ha, Suszek (Friedenthal) - 1081 ha, Jakubowo (Jacubowo) - 959 ha i Mylof (Mühlhof) - 1061 ha. Operat z 1906 roku przewidywał zrębowy sposób zagospodarowania zrębami zupełnymi szerokości 80100 m i 120- letnią kolej rębu. Już wtedy dbano o ochronę przyrody. Na mapie cięć Rytla z 1908 roku zaznaczono w ówczesnych oddziałach: 265, 299 i 300 - stanowiska lęgowe kraski, 238 - „piękne stare świerki pochodzenia naturalnego”, 260 i 267- gniazda zimorodka na skarpie Brdy oraz w oddziale 19a - barć z pszczołami w sośnie.

Zarówno siedziby nadleśnictw Rytel i Klosnowo, jak i większość leśniczówek została zbudowana na przełomie XIX i XX wieku, do wybuchu I Wojny Światowej. Pieniądze pochodziły z reparacji francuskich po wojnie francusko-pruskiej lat 1870-1871. Wtedy też za te same fundusze pobudowane zostały w okolicy budynki innych urzędów państwowych, szkół, szpitali, koszar itp. Niestety, z okresu do odzyskania niepodległości w 1918 roku nie zachowały się nazwiska ówczesnych leśników, oprócz pierwszego nadleśniczego Klosnowa - Tangermanna.

2 . Okres międzywojenny, lata 1918-1939

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, po I Wojnie Światowej, na terenie nadleśnictw Rytel i Klosnowo nie stwierdzono poważniejszych szkód materialnych spowodowanych działaniami wojennymi. Po objęciu obszarów omawianych jurysdykcją polską w 1920 roku, (formalnie w wyniku ustaleń Traktatu Wersalskiego z 28.06.1919 roku) gospodarkę leśną w ówczesnych nadleśnictwach Rytel i Klosnowo prowadzono dalej na podstawie ustawodawstwa pruskiego. Nadleśnictwa te posiadały gotowe operaty urządzeniowe wraz z dokumentacją kartograficzną na lata: Klosnowo 1910-1930, a Rytel 1906-1926. Tak więc przechodzenie do zasad prawodawstwa i gospodarki polskiej odbywało się w sposób płynny i prawdopodobnie bez większych zakłóceń zarówno dla pozyskania drewna jak i zagospodarowania lasu.

W 1922 roku Rada Ministrów przekazała Ministrowi Rolnictwa i Dóbr Państwowych uprawnienia do zarządzania dobrami byłego zaboru pruskiego i od tej pory lasy te formalnie znalazły się pod nadzorem Departamentu Leśnictwa. Gospodarkę leśną prowadzono na podstawie rozporządzenia Prezydenta RP z 30 grudnia 1924 roku o organizacji administracji Lasów Państwowych w ramach tzw. Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych. Lasy ówczesnych nadleśnictw Klosnowo i Rytel znalazły się w Dyrekcji Lasów Państwowych w Bydgoszczy, a po jej likwidacji 8 lipca 1932 roku - w Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu. Stan taki utrzymał się do wybuchu II Wojny Światowej.

Najważniejszym aktem prawnym regulującym gospodarkę leśną w okresie międzywojennym stał się dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z 30 września 1936 roku o Państwowym Gospodarstwie Leśnym „Lasy Państwowe”.

Oto bardziej szczegółowa historia gospodarki leśnej obecnych obrębów Nadleśnictwa Rytel (Klosnowo i Rytel) do II Wojny Światowej. Nadleśnictwo Klosnowo powstało w 1908 roku z części lasów ówczesnego Nadleśnictwa Chociński Młyn oraz wykupionych gruntów prywatnych i jako samodzielna jednostka administracyjna istniało do 31 grudnia1972 roku.

Powierzchnia nadleśnictwa według operatów urządzenia lasu przedstawiała się następująco: pierwszego z 1910 roku - 9167,59 ha, definitywnego na lata 1927/28- 1936/37 - 9331,03 ha (w 1929 roku przejęto m. in. lasy rozparcelowanego majątku Krojanty. Powstało wtedy Leśnictwo Krojanty z siedzibą w pałacu majątku), rewizja nadzwyczajna planu na lata 1935/36-1944/45 - 9589,50 ha. W celu poprawy gospodarki rybackiej powstała na zaporze Mylof wylęgarnia, a w 1937 roku utworzono gospodarstwo rybackie Charzykowo z kierownikiem inż. Zygmunem Gęsickim wchodzące w skład Nadleśnictwa Klosnowo podobnie jak wyłuszczarnia nasion i bursa dla dzieci leśników w Chojnicach (mieszcząca się w budynku, który pierwotnie miał być siedzibą Nadleśnictwa Chojnice z czego zrezygnowano na rzecz Klosnowa po decyzji o budowie wyłuszczarni).

Operat definitywnego urządzenia lasu na okres 1927/28-1936/37 przewidywał sposób zagospodarowania zrębami zupełnymi o szerokości do100 m i z nawrotem cięć 2-4 lata, tworząc gospodarstwo sosnowe A o kolei rębu 100 lat (dla drzewostanów lepszych jakościowo) i gospodarstwo sosnowe B o kolei rębu 60 lat (dla drzewostanów o niskiej jakości z samosiewu, drewno opałowe). Ten sposób zagospodarowania z dwoma gospodarstwami (obrębami) utrzymano w rewizyjnym planie urządzenia lasu na okres 1935/36-1944/45 z zastosowaniem zrębów zupełnych szerokości 80 m i 4-letnim nawrotem cięć oraz sztucznym odnowieniem zrębów. Dla lasów miasta Chojnice, w operacie na lata 1932/33-1941/42 (obecne oddziały 284-295) utworzono gospodarstwo bukowo-sosnowo-dębowe z 20-letnim okresem odnowienia i w połowie odnowieniem naturalnym.

Przyjęte dla Nadleśnictwa Klosnowo etaty roczne oraz wykonanie roczne (plan/wykonanie) w m sześc. netto przedstawiało się następująco:

Okres Użytki rębne Użytki przedrębne Razem

1927/28-1936/37 4600/ 5675 1466/ brak danych 6066/ brak danych

1935/36-1944/45 5812/ brak danych 4702/ brak danych 10514/ brak danych

Osobnym tematem okresu międzywojennego dla Nadleśnictwa Klosnowo jest działalność Wyłuszczarni Nasion. Jak już wspomniano wcześniej, działalność tego obiektu opisana została w publikacji „ Z dziejów Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu” str. 64-66. Można dodać tylko przykładowe ilości nasion z szyszek łuszczonych na przestrzeni lat; to: 1913/14 (rozruch po wybudowaniu - potem przerwa na czas I Wojny Światowej) – 8404 kg, 1928/29- 29820 kg, 1936/37- 24968 kg. Maksymalna wydajność to sześć ton szyszek sosnowych na dobę.

Instytut Badawczy Leśnictwa w 1934 roku opracował zasady nasiennictwa dla sosny. Przyjęto w latach 30. XX wieku zasadę zaopatrywania się w nasiona z własnego zbioru szyszek. W Klosnowie powstała wtedy Stacja Nasiennictwa Selekcyjnego, którą kierował Szczepan Eugeniusz Łuczak, pracownik IBL, potem żołnierz września, oficer rezerwy, zamordowany w Katyniu wiosną 1940 roku.

Na podkreślenie zasługuje również fakt wystąpienia gradacji strzygoni choinówki w 1932 roku i zwalczanie poprzez zgrabianie ściółki w celu zaparzenia poczwarek szkodnika lasu.W latach 1932 – 1937 wycięto na terenie nadleśnictwa Klosnowo 437,15 ha drzewostanów pogradacyjnych , pozyskano z nich 52464 m³ drewna. Na skutek gradacji i wylesień po pożarach z przełomu lat 20. i 30. XX wieku przyspieszono rewizję planu urządzenia lasu w 1935 roku.

Jak wcześniej wspomniano Nadleśnictwo Rytel, z leśnictwami: Mylof, Kosowa Niwa, Lutom, Rytel, Płecno, Ostrowy powstało 1 lipca 1868 roku, wyodrębnione z Nadleśnictwa Woziwoda. Powierzchnia Nadleśnictwa Rytel według operatów planów urządzenia lasu przedstawiała się następująco: pierwszego planu na lata 1872-1893 - 7455,89 ha (w 1892 roku nastąpiło włączenie leśnictw Ostrowy, Płecno i części leśnictwa Rytel do Nadleśnictwa Giełdoń), kolejnego planu na okres 1906-1925 - 6945,59 ha (przejęcie rozparcelowanych majątków Żukowo, Jakubowo, Suszek, Jaty), planu definitywnego na okres 1928/29-1937/38 - 7364,35 ha oraz według rewizji nadzwyczajnej planu przyspieszonej z powodu gradacji strzygoni choinówki, na okres 1936/37-1945/46 – 7423,78 ha.

Podobnie jak przed I Wojną Światową, tak i w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości bazowano na operacie urządzenia lasu z 1906 roku, który przewidywał zrębowy sposób zagospodarowania zrębami zupełnymi szerokości 80-100 m i 120-letnią kolej rębu. Operat definitywnego planu urządzenia lasu na okres 1928/29-1937/38 przewidywał również zrębowy sposób zagospodarowania zrębami zupełnymi o szerokości do 60 m i 4-letnim nawrotem cięć, tworząc gospodarstwo sosnowe o 100-letniej kolei rębu oraz sztuczne odnowienie (sadzenie). Ten sposób zagospodarowania utrzymano w rewizji planu urządzenia lasu w 1931 roku oraz w rewizji nadzwyczajnej planu urządzenia lasu na okres 1936/37- 1945/46.

Przyjęte etaty roczne oraz wykonanie roczne (plan/wykonanie) w m sześc. netto przedstawia się następująco:

Okres Użytki rębne Użytki przedrębne Razem

1906-1925 12221/ brak danych 5302/ 6958 17523/ brak danych

1928/29- 1937/38 14342/14190 2318/brak danych 16660/ brak danych

1936/37- 1945/46 13118/ brak danych 8310/ brak danych 21428/ brak danych

Na uwagę zasługuje wystapienie, podobnie jak w Nadleśnictwie Klosnowo, gradacji strzygoni choinówki w 1932 roku, co skutkowało wycięciem w latach 1932 – 1937 – 400,47 ha lasów i pozyskaniem 145030 m³ drewna.

W tym też czasie utworzono leśnictwo Jeziorko po przejęciu w końcu lat 20. XX wieku lasów rozparcelowanych majątków Karolewo i Uboga oraz części lasów Leśnictwa Jaty. Wtedy też zbudowano obecną drewnianą leśniczówkę Jeziorko w stylu „Kongresówki”.

3. Oddziały partyzanckie z terenów Rytla i Klosnowa

Na obszarze obecnego Nadleśnictwa Rytel działały w czasie II Wojny Światowej różne grupy partyzanckie. Najważniejsze były zrzeszone w Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski”. Przez pewien czas na terenie obecnego leśnictwa Turowiec, koło wsi Męcikał, znajdowała się siedziba Komendanta TOW „Gryf Pomorski” Powiatu Chojnice. W oddz. 46k znajdował się rozbudowany schron podziemny zwany Zielonym Pałacem. Stacjonował tam oddział zaszyfrowany pod nazwą „Cis”. Dowódcą grupy był Henryk Grabosz ps. Gwiazda. Grupa ta, oprócz działalności dywersyjnej, kolportowała też odezwy oraz gazetkę „Gryfa Pomorskiego”, przeciwstawiając się propagandzie hitlerowskiej. 21 marca 1944 roku w wyniku zeznań po aresztowaniu jednego z partyzantów, oddziały żandarmerii i Waffen SS otoczyły Zielony Pałac, w którym znajdowało się dziewięciu partyzantów „Gryfa”. W wyniku zaciekłej całodobowej walki zginęło 13 Niemców, a kilkunastu zostało rannych. Niestety, tylko dwóm partyzantom, w tym dowódcy, udało się przebić przez pierścień okrążenia. Siedmiu partyzantów zginęło. Po wojnie zostali oni ekshumowani i pochowani na cmentarzu w Brusach. W lesie przy bunkrze 20.06.2009 roku postawiono krzyż i odsłonięto tablicę pamiątkową z nazwiskami poległych partyzantów.

Działały też inne grupy, niektóre niezwiązane z „Gryfem Pomorskim”. Często członkami tych grup byli dezerterzy z Wehrmachtu, ludzie poszukiwani przez Niemców oraz obawiający się poboru do wojska niemieckiego lub robót przymusowych. Miejscowa ludność nazywała ich „bunkrarzami”, zaopatrywała ich w żywność, a także ostrzegała przed obławami, np. gdy zauważono wzmożone ruchy żandarmerii niemieckiej.

Za współpracę z grupami partyzanckimi zostali aresztowani i osadzeni w obozie koncentracyjnym (Konzentrationslager- KL) Stutthof leśniczy Leśnictwa Powałki Franciszek Cychnerski oraz leśniczy z Mylofu, Dominik Piechowski. Po jego powrocie z obozu i wkroczeniu Armii Czerwonej leśniczy Piechowski został za kontakty z „reakcjonistami” z Armii Krajowej aresztowany przez NKWD i deportowany na Ural, gdzie zginął. Wcześniej podobnie tragiczny los spotkał leśniczego Stanisława Wenclewskiego, leśniczego z Kłodawy. Po aresztowaniu przez Niemców został on osadzony w KL Mauthausen, gdzie zmarł 6 lutego 1942 roku.

Po sowieckim „wyzwoleniu” - za współpracę z braćmi Kopiszkami ze Stobna, służącymi w oddziale Zeusa ze zgrupowania majora Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki” został aresztowany przez UB leśniczy z Kosowej Niwy Józef Ciemiński. Dostał on dożywocie zamienione potem na 8 lat więzienia, z czego odsiedział 5 lat.

4. Okres po II Wojnie Światowej, od 1945 do 1989 roku

Po wyzwoleniu Polski spod okupacji niemieckiej w 1945 roku nadleśnictwa Klosnowo i Rytel podporządkowane były Dyrekcji Lasów Państwowych w Gdańsku, a od 1.01.1951 tzw. „wielkiemu” Rejonowi Lasów Państwowych w Toruniu (obecna RDLP w Toruniu).

Do likwidacji Nadleśnictwa Klosnowo i przyłączenia go do Nadleśnictwa Rytel dzieje tych dwóch nadleśnictw zostaną omówione osobno.

Nadleśnictwo Klosnowo

Po II Wojnie Światowej w wyniku realizacji dekretu PKWN z 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej i objęciu przez państwo lasów wchodzących w skład wielkich majątków ziemskich oraz dekretu PKWN z 12 grudnia 1944 r. o przejęciu lasów drobnej własności przekraczającej 25 ha, gospodarka leśna w ówczesnym Nadleśnictwie Klosnowo była prowadzona na podstawie tzw. przybliżonej tabeli klas wieku, następnie na podstawie planów prowizorycznego i definitywnego urządzenia lasu oraz kolejnych rewizji planów urządzenia lasu.

Nadleśnictwo Klosnowo zostało zlikwidowane 31.12.1972 roku i stało się obrębem Klosnowo, administracyjnie wcielonym do Nadleśnictwa Rytel. Wymienione powyżej plany urządzania lasu wg początkowych stanów obowiązywania obejmowały następującą powierzchnię ogólną:

- prowizoryczny plan urządzania lasu (01.01.1952) – 11 233,96 ha

- definitywny plan urządzania lasu (01.10.1966)- 9 929,39 ha

- I rewizja planu (01.10.1976)- 9 926,43 ha, już jako obręb Nadleśnictwa Rytel

- II rewizja planu (01.01.1987) - 12310,97 ha, jako obręb Nadleśnictwa Rytel

Przyczyny większych zmian powierzchniowych w wyżej wymienionych okresach przedstawiają się następująco:

- w okresie od organizacji Nadleśnictwa Klosnowo w 1945 r. do czasu opracowania prowizorycznego planu urządzania lasu: przęjecie 767,45 ha lasów pomajątkowych oraz 693,66 ha lasów drobnej własności,

- w okresie obowiązywania prowizorycznego planu urządzania lasu: przejęcie 82,46 ha z Nadleśnictwa Chociński Młyn i 97,26 ha z Nadleśnictwa Laska oraz 549,72 ha od Państwowego Funduszu Ziemi i innych ministerstw; nastąpiło też przekazanie 1988, 02 ha Państwowemu Gospodarstwu Rybackiemu,

- w okresie obowiązywania rewizyjnego (I) planu urządzania lasu: przejęcie z dniem 1 stycznia 1979 roku 2377,12 ha (leśnictwa: Wolność i Kopernica z Nadleśnictwa Osusznica).

Pozyskanie użytków w porównaniu z zatwierdzonymi etatami (w m sześc. netto rocznie) wg powyższych planów przedstawiało się następująco (plan/wykonanie):

Użytki rębne Użytki przedrębne Razem

Prowizoryczny plan u. l. 12399/12908 4265/4575 16664/17483

Definitywny plan u. l. 13049/14085 4475/6163 17524/20248

I rewizja planu u. l. 16190/8790 10222/17803 26412/26593

W powyższych okresach stosowano przede wszystkim zrębowy sposób zagospodarowania oraz odnowienie sztuczne lasu (sadzenie).

17 stycznia 1966 roku powstała w Klosnowie Stacja Oceny Nasion (SON) na podstawie Zarządzenia Nr 15 Dyrektora Naczelnego Lasów Państwowych z 21 lipca 1964 r.). Stacja oceniała nasiona i szyszki z Okręgowych Zarządów LP w Toruniu, Szczecinie, Szczecinku i Gdańsku. Dzisiejszym zadaniem Stacji jest ocena przedzbiorcza szyszek i bieżąca ocena nasion oraz monitorowanie jakości przechowywanych nasion. Pierwszym kierownikiem SON był Tadeusz Podniesiński, od 1969 roku Lucjan Włodarczyk, a od 1984 do dnia dzisiejszego - Marek Pałaszyński. Od 1973 roku do 1983 roku w SON działała Stacja Gleboznawstwa.

Spośród większych szkód biotycznych i abiotycznych w lasach obecnego Obrębu Klosnowo należy wymienić (w latach): gradację brudnicy mniszki (1945-1948), gradację strzygoni choinówki (1962) oraz kolejną gradacja brudnicy mniszki (1977- 1982).

Nadleśnictwo Rytel

Po II Wojnie Światowej podobnie jak w Nadleśnictwie Klosnowo gospodarkę leśną prowadzono na podstawie tzw. przybliżonej tabeli klas wieku, a następnie na podstawie kolejnych planów urządzania lasu. Opracowano następujące plany wg początkowych okresów obowiązywania z podaniem powierzchni:

- prowizoryczny plan urządzania lasu (01.01.1952) – 9 210,67 ha,

- definitywny plan urządzania lasu (01.10.1966) – 9 252,39 ha,

- I rewizja planu urządzania lasu (01.10.1976) – 9 388,60 ha,

- II rewizja planu urządzania lasu (01.01.1987) – 9 448,71 ha.

Do większych zmian powierzchniowych jakie wystąpiły w okresie obowiązywania definitywnego planu urządzania lasu należy zaliczyć przekazanie 162,78 ha Państwowemu Gospodarstwu Rybackiemu. Inne zmiany powierzchniowe w pozostałych okresach związane były głównie z przejmowaniem gruntów od Państwowego Funduszu Ziemi.

Pozyskanie użytków głównych w porównaniu z zatwierdzonymi etatami (w m sześc. netto) wg powyższych planów przedstawiało się następująco (plan/ wykonanie):

Użytki rębne Użytki przedrębne Razem

Prowizoryczny plan u. l. bd/bd bd/bd 17247/21612

Definitywny plan u. l. 11738/14869 5858/8080 17596/22949

I rewizja planu u. l. 6706/6097 10857/20256 17563/26353

bd – brak danych

W okresie po II Wojnie Światowej stosowano zrębowy sposób zagospodarowania oraz odnowienie sztuczne lasu, przede wszystkim sadzenie. Spośród większych szkód w lasach obecnego Obrębu Rytel należy wymienić występującą w latach 1977-1982 gradację brudnicy mniszki.

Od 1.01.1973 roku Nadleśnictwo Rytel powiększyło się o Obręb Klosnowo (zlikwidowane Nadleśnictwo Klosnowo) i stało się nadleśnictwem dwuobrębowym. W latach 1986-1987 przeprowadzono w obydwu obrębach prace II rewizji planów urządzania lasu wg nowej instrukcji urządzenia lasu (PWRiL, Warszawa 1980) wprowadzającej statystyczno-matematyczny sposób inwentaryzacji zasobów drzewnych.

Od 1946 roku do końca lat sześćdziesiątych XX wieku działała na terenie Nadleśnictwa Rytel zorganizowania przez prof. Wiesława Grochowskiego z SGGW, pierwsza i do 1961 roku jedyna w kraju Żywiczarska Powierzchnia Doświadczalna. Bazą naukowców-żywiczarzy była gajówka Wandowo w Leśnictwie Mylof oraz leśniczówka Żukowo. Eksperymentowano wtedy m.in. nad podniesieniem wydajności żywicy za pomocą środków chemicznych. Do dziś w oddz. 8c Leśnictwa Mylof rosną wiekowe świerki ze spałami żywiczarskimi, tzw. przestoje pozostawione jako drzewa ekologiczne.

Do godnych odnotowania osiągnięć socjalnych tego okresu zaliczyć można budowę mieszkań dla pracowników Nadleśnictwa Rytel. Zbudowano między innymi osiedla: Funka (1984-1986), Rytel I, II i III (1980,1987-1988) i Klosnowo (1990).

4. Okres od 1989 roku do dnia dzisiejszego (2012 roku)

Według stanu na 1989 r. Nadleśnictwo Rytel posiadało powierzchnię ogólną 21,7 tys ha, w tym leśną 19,9 tys ha. Etat użytkowania głównego wyniósł 44 tys. m sześc. grubizny brutto rocznie. Roczne zadania odnowieniowe i zalesieniowe to 127 ha.

Od tego czasu zaszły zmiany zarówno w zakresie powierzchniowym, jak i etatach użytkowania. Z północnej części nadleśnictwa 1.07.1996 roku został utworzony Park Narodowy Bory Tucholskie na obszarze 4613 ha. Do parku włączone zostały leśnictwa Drzewicz, Bachorze oraz część powierzchni północnych leśnictw obrębu Klosnowo.

Obecnie powierzchnia ogólna Nadleśnictwa Rytel wynosi 17532,95 ha, w tym leśna - 16638,71ha.

Etat roczny grubizny netto (m sześc.) przedstawia się następująco:

uż. rębne uż. przedrębne razem

1997-2006 34987 32991 67978

2007-2016 45031 34875 79906

Roczny etat powierzchniowy (ha) wynosi odpowiednio:

1997-2006 133,1 1344,5 1477,6

2007-2016 92,9 1147,5 1240,4

Aktualna charakterystyka przyrodniczo-leśna nadleśnictwa

Nadleśnictwo Rytel położone jest na terenie województwa pomorskiego i kujawsko-pomorskiego, w Krainie III Wielkopolsko-Pomorskiej, w Dzielnicy Borów Tucholskich oraz częściowo Pojezierza Krajeńskiego (mezoregionu Doliny Brdy).

Siedliska leśne występujące na terenie nadleśnictwa: Bśw- 37,5%, BMśw- 41,6%, LMśw- 17,4%, Lśw- 2,0%, pozostałe- 1,5%.

Na terenie Nadleśnictwa Rytel znajdują się dwa rezerwaty przyrody „Jezioro Małe Łowne” (37,83 ha) oraz „Moczadło” (26,17 ha).

W nadleśnictwie funkcjonuje sześć obszarów Natura 2000, w tym dwa ptasie (SOO Bory Tucholskie i SOO Wielki Sandr Brdy) oraz cztery siedliskowe (OSO Las Wolność, OSO Czerwona Woda pod babilonem, OSO Dolina Brdy i Chociny i OSO Sandr Brdy).

Na obszarze nadleśnictwa stwierdzono tez występowanie 474,72 ha siedlisk będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty Europejskiej. Stanowi to około 5 proc. powierzchni nadleśnictwa. Nieco ponad połowę tych obszarów (264 ha) stanowią siedliska leśne. Wśród nich dominują kwaśne buczyny niżowe, a ponadto: bory chrobotkowi, łęgi olszowe i jesionowe, bory bagienne, brzeziny bagienne, grądy subatlantyckie.

Siedliska nieleśne Natura 2000 obejmują 210 ha. Najcenniejsze są jeziora lobeliowe zajmujące 17 ha. Ponadto występują: jeziora dystroficzne, jeziora eutroficzne, torfowiska wysokie, torfowiska alkaliczne, torfowiska przejściowe i łąki świeże.

Ponadto, na terenie Nadleśnictwa Rytel znajdują się 24 pomniki przyrody oraz 178 użytków ekologicznych na łącznej powierzchni 247 ha..

.

Rozwój infrastruktury związanej z gospodarką leśną oraz edukacją

W celu dostosowania procesów łuszczenia nasion do obowiązujących zasad nasiennictwa i selekcji drzew leśnych w Polsce, została wybudowana w 1998 roku nowa wyłuszczarnia nasion w Klosnowie. Zastosowano w niej nowoczesną linię technologiczną firmy NOMEKO, która pozwala na wyłuszczenie 800 kg szyszek na dobę. Linia ta spełnia wymóg segregacji nasion, czyli osobnego łuszczenia każdej, nawet najmniejszej partii szyszek.

W starej wyłuszczarni utworzono Leśną Izbę Edukacyjną składającą się z sali wystawowej i sali ćwiczeń terenowych. Izba wyposażona jest w nowoczesny sprzęt multimedialny, przewodniki, programy i scenariusze zajęć dla młodzieży. Obiekty starej wyłuszczarni można zwiedzać i stanowią one przystanek Leśnej Ścieżki Dydaktycznej Klosnowo.

Nadleśnictwo nasze inwestuje także w infrastrukturę drogową i mieszkaniową pracowników Służby Leśnej. Oprócz ciągłej modernizacji i remontów dróg gruntowych (zwłaszcza pożarowych), zmodernizowano kompleksowo drogi asfaltowe: od drogi krajowej nr 22 do drogi wojewódzkiej nr 235 Chojnice – Kościerzyna (9954m) oraz łącznik od w.w. drogi do zapory Mylof (672 m). W 2011 roku zbudowany został za osiedlem leśnym Rytel II - 511 metrowy łącznik drogi z płyt betonowych jako połączenie naszej drogi asfaltowej z betonową drogą publiczną. Ponadto, w ciągu ostatnich 20 lat wykonane zostały remonty wszystkich leśniczówek, budynku nadleśnictwa oraz innych budynków i budowli niezbędnych dla funkcjonowania firmy.

Uporządkowano także kwestię zbędnej infrastruktury mieszkaniowej poprzez sprzedaże mieszkań (np. w całości sprzedano mieszkania na osiedlach Rytel I ,II, Klosnowo i Funka – są tam teraz wspólnoty mieszkaniowe). Z początkiem 2012 roku przeprowadzono pierwszy etap optymalizacji Nadleśnictwa Rytel poprzez likwidację dwóch leśnictw – Konigortek (obręb Rytel) i Kopernica (obrębie Klosnowo). Zmieniono też granice pozostałych leśnictw z obrębu Klosnowo. Od stycznia 2014 roku przywrócono leśnictwo Kopernica.

5. Poczet nadleśniczych Nadleśnictwa Klosnowo

Tangermann 1906-1918

Geister 1918 - 1922

Jezierski Aleksander 1922 – 1939

w czasie okupacji Kunstl do 1940 roku i Zuller 1940 - 1945

Szulczewski Tadeusz 07.03.1945-15.08.1945

Jackowski Jerzy 16.08.1945-12.10.1946

Domaradzki Andrzej 01.01.1947-30.09.1947

Wołejszo Alfons 01.10.1947-30.04.1948

Rutkowski Adam 01.05.1948-30.05.1957

Ramlau Andrzej 01.06.1957-30.09.1963

Bagiński Jerzy 01.10.1963-31.12.1967

Pietryszak Stanisław 15.01.1968-15.06.1972

Paetsch Marek 16.06.1972- do likwidacji nadleśnictwa 31.12.1972

6. Poczet nadleśniczych Nadleśnictwa Rytel – niestety niekompletny

w okresie przedwojennym Helling Fritz 1923 – 1926, Kozłowski Zygmunt 1929 – 1930, Romanowski Stanisław 1931 - 1939

w czasie okupacji Schleier

Seryczyński Stanisław 15.05.1945-31.05.1950

Rekowski Walerian 01.09.1950-30.06.1979

Paetsch Marek 01.07.1979-31.08.1992

Popowski Leszek 01.09.1992 – 01.09.2013

Borkowski Jerzy – p.o. 01.09.2013 – 01.11.2013

Tojza Antoni od 01.11.2013

7. Życiorysy nadleśniczych Nadleśnictwa Rytel,

którzy poprzez długoletnią służbę oraz osiągnięcia zawodowe szczególnie zapisali się w pamięci pracowników i miejscowej ludności

Życiorys Waleriana Rekowskiego, nadleśniczego Nadleśnictwa Rytel od 01.09.1950 do 31.07.1979.

Walerian Rekowski urodził się 28.11.1916 roku w Łęgu, gmina Czersk. Po ukończeniu szkoły powszechnej w Łęgu i Zblewie odbył 2,5-letnią naukę terenową w Nadleśnictwie Leśna Huta, a następnie uczył się w Państwowej Szkole dla Leśniczych w Margoninie, którą ukończył 03.04.1938 roku. Inżynierskie studia leśne ukończył na SGGW w Warszawie w 1957 roku.

Pierwsza płatną posadę objął w Nadleśnictwie Błędno, gmina Śliwice w okresie 15.04.1938- 31.10.1938, po czym z urzędu przeniesiony został do Nadleśnictwa Mirachowo, woj. pomorskie. Następnie 16.06.1939 przeniesiony został do pracy biurowej w Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu, gdzie pracował aż do wybuchu wojny i ewakuacji 03.09.1939 r. W czasie okupacji pracował jako robotnik-żywiczarz w Nadleśnictwie Leśna Huta. Po wyzwoleniu Polski spod okupacji niemieckiej zatrudniony został 10.04.1945 r. na stanowisku leśniczego w Juńczy na terenie Nadleśnictwa Czersk. Z dniem 01.09.1950 objął stanowisko nadleśniczego Nadleśnictwa Rytel, które piastował do emerytury, tj. do dnia 31.07.1979 roku. Zmarł 20.07.1986 roku.

Został m. in. odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski oraz Złotym Krzyżem Zasługi. Posiadał dziewięcioro dzieci (6 córek i 3 synów), z których większość jest związana z lasami bądź oświatą.

Życiorys Marka Paetscha, nadleśniczego Nadleśnictwa Rytel od 01.08.1979 do 31.08.1992.

Marek Paetsch urodził się dn. 22.11.1939r. w Mlewie pow. Wąbrzeźno. Szkołę Podstawową ukończył w Płużnicy w 1954 roku a następnie uczęszczał do Liceum Ogólnokształcącego w Wąbrzeźnie, które ukończył w roku 1959. Od sierpnia 1959 roku rozpoczął pracę w Nadleśnictwie Osie. W 1961 roku dalszą pracę podjął w Biurze Urządzenia Lasu i P.L. w Toruniu. Od 01.02.1968 roku pracował w Nadleśnictwie Klosnowo na stanowisku leśniczego Leśnictwa Powałki, a od 30.04.1970 jako adiunkt i od 16.06.1972 do 31.12.1972 jako nadleśniczy.

Wcześniej, w 1969 roku ukończył zaoczne studia inżynierskie na Wydziale Leśnym Wyższej Szkoły Rolniczej w Poznaniu.

Po likwidacji Nadleśnictwa Klosnowo, od 01.01.1973 do 01.08.1979 roku był zastępcą nadleśniczego Nadleśnictwa Rytel, a po przejściu dotychczasowego nadleśniczego na emeryturę został nadleśniczym, którą to funkcję piastował do dnia 31.08.1992 roku.

Został odznaczony m. in. Srebrnym Krzyżem Zasługi. Zmarł 23.08.1994 roku.

Życiorys Leszka Popowskiego, nadleśniczego Nadleśnictwa Rytel od 01.09.1992 roku.

Leszek Popowski urodził się 06.01.1956 roku w Bydgoszczy. Po ukończeniu Szkoły Podstawowej w Bydgoszczy w 1971 roku uczył się w Technikum Leśnym w Tucholi, które ukończył w 1975 roku. W latach 1975-1980 studiował na Wydziale Leśnym S.G.G.W. w Warszawie.

W latach od 1980 do 1992 pracował w Nadleśnictwie Czersk kolejno jako adiunkt i nadleśniczy terenowy. Od 01.09.1992 roku zajmuje stanowisko nadleśniczego Nadleśnictwa Rytel. Za osiągnięcia w pracy zawodowej odznaczony został m. in. Srebrnym Krzyżem Zasługi.

8. Historie leśnictw Nadleśnictwa Rytel

Leśnictwo Funka

Pierwszym znanym leśniczym Leśnictwa Funka był w latach 1920 – 1940 Tuschel. Po nim w czasie okupacji i potem ponownie po wyjściu z aresztu w latach 1946-1958 - Jan Schreder. Został on aresztowany przez UB za ukrywanie partyzantów w czasie II Wojny Światowej. Po nim leśnictwo objął Jan Ostrowski - robotnik leśny, który ukończył kurs dla leśniczych. Stanowisko to piastował do roku 1980, kiedy leśnictwo przejął Jan Prabucki. Od 1984 roku do chwili obecnej leśniczym leśnictwa Funka jest Witold Neumann.

Na terenie leśnictwa znajduje się, owiany legendą związaną ze św. Hubertem, „Krzyż Łukowicza” z 1931r. Krzyż ten został w czasie okupacji zdewastowany, a po wojnie odnowiony i powtórnie poświęcony dnia 02.11.1945r. W 1936 roku na gruntach przekazanych przez Lasy Państwowe za wstawiennictwem prezydenta Mościckiego powstał nad Jeziorem Charzykowskim Harcerski Ośrodek Wodny, obecnie Harcerskie Centrum Edukacji Ekologicznej.

Dane zebrał leśniczy Witold Neumann

Leśnictwo Kłodawa

Do końca 1972 roku Leśnictwo Kłodawa wchodziło w skład Nadleśnictwa Klosnowo. Przed II Wojną Światową leśniczym leśnictwa Kłodawa był Stanisław Wenclewski, który przeniósł się tu z leśnictwa Spierwia (Nadleśnictwo Giełdoń) w 1935 r. W czasie wojny został aresztowany przez Niemców i wywieziony do KL Mauthausen, gdzie zmarł 6 lutego 1942 roku.Po nim leśniczym został Edmund Kapanka , który także został aresztowany i wywieziony do obozu koncentracyjnego.

Od 1 IV 1951 roku do 31 XII 1964 roku leśniczym był Stanisław Kaczmarek. Następnie od 1 IV 1965 roku do 28 II 1969 roku funkcję tę sprawował Jan Andrzejewski. Od 1 IV 1969 roku do 31 XII 2001 roku leśniczym był Henryk Różycki.

1 stycznia 1973 roku Nadleśnictwo Klosnowo zostało zlikwidowane i jako obręb zostało przyłączone do Nadleśnictwa Rytel. Również Leśnictwo Kłodawa weszło w skład Nadleśnictwa Rytel. Ostatnim leśniczym był Adam Szamocki. 31 grudnia 2002 roku nastąpiła likwidacja leśnictwa. Lasy podzielono pomiędzy sąsiednie leśnictwa - Powałki, Turowiec i Krojanty.

Dane zebrał leśniczy Adam Szamocki

Leśnictwo Kopernica

W okresie przed drugą wojną światową leśniczym był Hubert Dalchow.

W czasie okupacji niemieckiej aż do 1945 roku leśniczym leśnictwa Kopernica był Niemiec Barc. Kolejni leśniczowie to: Tobiasz (do 1952), Józef Raszeja (1952-1981), Roman Kwieciak (1981-1989), Zbigniew Tyblewski (1989-1997), Andrzej Cysewski (1997-2010). W 2010 roku obowiązki leśniczego Leśnictwa Kopernica pełnił Andrzej Gibowski, zaś w roku 2011 - Sławomir Drewek. Leśnictwo Kopernica zostało zlikwidowane 31 grudnia 2011 roku, a jego grunty weszły w skład Leśnictwa Wolność. Od 01.01.2014 przywrócono leśnictwo Kopernica.

Dane zebrał Zbigniew Tyblewski

Leśnictwo Krojanty

W okresie przedwojennym teren dzisiejszego Leśnictwa Krojanty należał do lasów majątku ziemskiego we wsi Krojanty. W 1929 roku w wyniku rozparcelowania majątku Krojanty powstało leśnictwo.

1 września 1939 roku na terenie leśnictwa odbyła się słynna bitwa pod Krojantami, którą stoczyła grupa manewrowa 18 Pułku Ułanów Pomorskich pod dowództwem mjr. Stanisława Maleckiego.

Po wojnie Leśnictwo Krojanty wchodziło w skład Nadleśnictwa Klosnowo. Siedziba leśnictwa w tym okresie znajdowała się w pałacu w Krojantach, który należał wraz z przylegającym parkiem do Lasów Państwowych. Prawdopodobnie około roku 1965 przeniesiono leśniczówkę do zabudowań znajdujących się przy szosie nr 22, tzw. „berlince”. Dom ten zbudowany został w 1891 roku i przez długi czas służył robotnikom drogowym.

W okresie przedwojennym na terenie leśnictwa znajdował się punkt alarmowy, stacjonującego w Chojnicach, pułku ułanów. Po II Wojnie Światowej w tym samym miejscu znajdowała się niewielka jednostka wojskowa, która została zlikwidowana na początku lat sześćdziesiątych XX wieku. Korzystając z infrastruktury pozostawionej przez wojsko, Lasy Państwowe zorganizowały tam Ośrodek Transportu Leśnego. Ośrodek ten funkcjonował do końca lat osiemdziesiątych XX wieku.

Na terenie leśnictwa, przy linii kolejowej Chojnice-Tczew, znajdują się pozostałości tzw. Wodnej Stacji, zbudowanej jeszcze przed I Wojną Światową. Według miejscowej ludności było to ujęcie wody dla wschodniej części Chojnic.

Znanymi leśniczymi Leśnictwa Krojanty byli: Ambroży Szyszkowski (1949-1963), Marian Tabaka (1963-1969), Jan Tanistra (1969-1983), Jan Prabucki (1984-2006). Od 2006 roku leśniczym leśnictwa Krojanty jest Jerzy Wolski.

Dane zebrał leśniczy Jerzy Wolski

Leśnictwo Powałki

Od odzyskania niepodległości po I Wojnie Światowej, aż do śmierci w 1935 roku leśniczym Leśnictwa Powałki był Urlich Raszke (syn Ulricha, Egon Raszke, od roku 1935 do1972 był leśniczym w Leśnictwie Bachorze). Następnie funkcję tę pełnił Franciszek Cychnerski, który podczas wojny został aresztowany i wywieziony do Stutthofu za współpracę z grupą partyzancką Macioszka należącą do Tajnej Organizacji Wojskowej Gryf Pomorski.

W czasie okupacji, do 1945 roku, leśnictwo przejął Niemiec Hengst. Od 1 marca 1945 do 25 października 1947 roku leśniczym był ponownie Franciszek Cychnerski. Kolejnymi leśniczymi byli Władysław Ziegert (1.12.1947- 30. 09. 1959), Józef Słomiński (1.10.1959- 31.10.1967) oraz Marek Paetsch (1.02.1968- 30.04.1970). Od 1 maja 1970 roku do 7 marca 1975 roku leśniczym był Jan Prabucki. Po nim leśnictwo przejął Jerzy Jaśkiewicz.

Początkowo Leśnictwo Powałki należało do Nadleśnictwa Klosnowo, które zlikwidowano w 1972 roku, a leśnictwo weszło w skład Nadleśnictwa Rytel. W latach 1959-1967 siedziba leśnictwa mieściła się w Józefowie, w osadzie nad jeziorem Ostrowite. Następnie siedzibę leśnictwa przeniesiono do Klosnowa. Od 1978 roku leśniczówka Powałki znajduje się w swojej pierwotnej siedzibie niedaleko wsi Zbeniny.

Dane zebrał leśniczy Jerzy Jaśkiewicz

Leśnictwo Turowiec

Pierwsze wzmianki o Turowcu sięgają XV wieku. Wielowiekowa nieprawidłowa gospodarka w lasach: wypas, wypalanie, zgrabianie ścioły, „grabieżcze” wycinki, powodowała degradacje siedlisk. Widoczne jest to do dzisiaj. Na większości terenu Leśnictwa Turowiec drzewostany rosną na ubogich, silnie zdegradowanych siedliskach borowych (Bśw, Bs).

W oddz. 30, blisko szosy Chojnice-Brusy, znajduje się cmentarz z czasów zarazy, jaka miała miejsce w XIX wieku. Okres II Wojny Światowej to czas pobytu w tutejszych lasach m.in. oddziału partyzanckiego „Gryfa Pomorskiego” w bunkrze „Zielony Pałac” (oddz. 46k) i stoczona tam bitwa ze zwalczającym partyzantkę oddziałem niemieckim Jagdkommando. Zginęło wówczas siedmiu partyzantów. Dzisiaj w tym miejscu stoi pomnik i krzyż. Pod koniec wojny w pobliżu leśniczówki w oddz. 43 stacjonowała specjalna jednostka NKWD. Do dzisiaj pozostały miejsca po ziemiankach.

Leśnictwo powstało po II Wojnie Światowej z lasów prywatnych okolicznych gospodarzy - Januszewskiego z Parowy, Januszewskiego (zwanego Księciem) z Turowca i Orlikowskiego z Turowca oraz z części Leśnictwa Dębowa Góra. Pierwsza leśniczówka mieściła się w drewnianym domu byłego gospodarza, w pobliżu obecnej siedziby. Na początku lat 50. XX wieku siedzibę leśnictwa przeniesiono do budynku przejętego od gospodarstwa Orlikowskich.

Pierwszym znanym leśniczym był Roman Pankowski, a następnie Jan Rzepko (1954-1964). Po nim leśnictwo objął Jan Tanistra, którego w 1969 roku przeniesiono do Leśnictwa Krojanty. Kolejnym leśniczym był Władysław Sawicz, który ze względu na nienajlepsze warunki mieszkaniowe rezygnuje z posady. Następnym leśniczym zostaje Józef Kobus (1970- 1985). Po nim leśnictwo przejmuje Jerzy Skórczewski (1986- 1988), który mieszkał w częściowo rozbudowanej przez poprzednika nowej leśniczówce. Obecnym leśniczym, od 1988 roku, jest Kownacki Zbigniew. Na początku 1996 roku z części lasów leśnictwa utworzono Park Narodowy „Bory Tucholskie”.

Dane zebrał leśniczy Zbigniew Kownacki

Leśnictwo Wolność

Leśnictwo Wolność powstało na początku lat pięćdziesiątych XX wieku i wchodziło w skład Nadleśnictwa Chociński Młyn. Leśnictwo obejmowało tereny przekazane Lasom Państwowym przez miasto Chojnice. Pierwszym leśniczym był Kazimierz Toczkiewicz - od 1951 do 1961 roku. W 1962 roku leśnictwo przejął Bronisław Jaworski, żołnierz II Korpusu Wojska Polskiego generała Władysława Andersa, który walczył pod Monte Cassino. Od 1 października 1976 roku do chwili obecnej leśniczym leśnictwa Wolność jest Zbigniew Zieliński. W 1973 roku, w ramach reorganizacji Lasów Państwowych, z dwóch leśnictw: Wolność oraz Łukomie, należących do Nadleśnictwa Chociński Młyn, powstało jedno duże Leśnictwo Wolność, przyłączone do Nadleśnictwa Osusznica. Od 1 stycznia 1979 roku Leśnictwo Wolność wchodzi w skład Nadleśnictwa Rytel.

Przed przekazaniem lasu Wolność do Lasów Państwowych leśniczym w leśnictwie miejskim należącym do Chojnic był Jan Knitter. Został on aresztowany przez Niemców i zamordowany w K.L. Stutthof 19.06.1943 r.

Dane zebrał leśniczy Zbigniew Zieliński

Leśnictwo Łukomie

Początkowo Leśnictwo Łukomie wchodziło w skład Nadleśnictwa Chociński Młyn. Przed II Wojną Światową leśniczym był Różycki. W czasie okupacji jego miejsce zajął leśniczy niemiecki, nieznany z nazwiska. Tuż po zakończeniu wojny powrócił Różycki, który pełnił tę funkcje do 1960 roku. Jego następcą był Tadeusz Żuchowski. Ostatnim leśniczym Leśnictwa Łukomie był Edwin Piszczek. W 1973 roku leśnictwo zlikwidowano, a jego teren przyłączono do Leśnictwa Wolność.

Dane zebrał leśniczy Zbigniew Zieliński

Leśnictwo Jakubowo

Z opowiadań starszych mieszkańców wynika, iż Jakubowo należało do majątku ziemskiego Graffa von Rotzona. Mieszkał on w pałacu w Lotyniu, a tereny majątku obejmowały zasięgiem również lasy od jeziora Śpierewnik, aż do szosy „berlinki”. Hodował on w Nicponi owce, w Sternowie krowy, a w Jakubowie konie. Do około 1903 roku zatrudniał leśniczego, który zamieszkiwał w osadzie-leśniczówce, zlokalizowanej w obecnym oddziale 162b. W 1903 roku część lasów upaństwowiono i powstała tzw. „Domina Państwowa”, siedzibę leśnictwa przeniesiono do Jakubowa, a osadę w oddziale 162b wyburzono.

W 1930 roku leśniczym w Jakubowie został Antoni Żurawka, który pozostał na tym stanowisku do początku lat 50. XX w. Posiadał on w tym czasie cztery konie i kilka krów, zatrudniając parobka oraz gosposię. W czasie wolnym od prac polowych konie chodziły w kieracie napędzając pompę, która ze studni z podwórka pompowała wodę korytami drewnianymi do stawów rybnych, znajdujących się w obecnym oddziale 131. Za zorganizowanie polowania na kaczki w czasie zebrania partyjnego został pozbawiony stanowiska i emerytury.

Po odwołaniu Żurawki przyszedł Stanisław Igliński, który był leśniczym do emerytury, do sierpnia 1968 r. Zmienił go Kazimierz Szark, który pracował w Leśnictwie Jakubowo do października 1995 roku, kiedy to krótko przed przejściem na emeryturę, umarł na zawał serca. Od 1 stycznia 1997 roku do chwili obecnej leśniczym Leśnictwa Jakubowo jest Józef Szopiński.

Dane zebrał leśniczy Józef Szopiński

Leśnictwo Jaty

Leśnictwo Jaty powstało na początku XX wieku w większości z lasów rozparcelowanego majątku ziemskiego Jaty. Pierwszym znanym polskim leśniczym latach 1920-1949 był Stanisław Igliński. Po nim stanowisko przejął Franciszek Pastwa, który piastował je do 1971 roku. Kolejnymi leśniczymi byli: Stanisław Słomiński (1972-1977) i Józef Biesek (1978-1979). W 1980 roku nastąpiła likwidacja leśnictwa, a jego obszar podzielono pomiędzy sąsiednie leśnictwa Lutom i Jeziorko. W 1988 roku ponownie utworzono Leśnictwo Jaty. Od tego też roku leśniczym jest Stanisław Grzegorek.

W czasie II Wojny Światowej, w oddz. 281, znajdował się bunkier, który służył jako schronienie dla partyzantów. Okoliczna ludność i ówczesny leśniczy nocą dostarczali partyzantom żywność.

Z historią Leśnictwa Jaty związana jest postać dysydenta Franciszka Kleinschmidta, który był dezerterem z Armii Pruskiej. W okresie I Wojny Światowej grasował on przez dwa lata w tutejszych lasach. M.in. zastrzelił ówczesnego gajowego leśnictwa Jaty Bechtholda i leśniczego z Zielonego Dołu (Försterrei Grünthal)- Beiserta. Pod koniec wojny został osaczony i zastrzelony przez żandarmerię leśną – specjalny 40 – to osobowy oddział sprowadzony z południa Niemiec. Historia tego dysydenta - kłusownika została opisana w „Przeglądzie Leśniczym” z kwietnia 2011 r.

Dane zebrał Józef Brzeziński

Leśnictwo Jeziorko

Leśnictwo Jeziorko powstało w latach 20. XX wieku z części lasów przejętych z Jat oraz z rozparcelowanych majątków Karolewo i Uboga. Wtedy też zbudowano drewnianą leśniczówkę. Nazwa leśnictwa pochodzi od nazwy osady przy miejscowości Rytel, w okolicy której dawniej wydobywano torf, a powstałe wyrobiska zalano wodą. Osadę tę później przemianowano na Rytel-Kaliska.

Przed II Wojna Światową i w czasie jej trwania leśniczym w Jeziorku był Kazimierz Żuchowski. Po zakończeniu wojny objął on stanowisko leśniczego w Lutomiu, a jego miejsce zajął Józef Łobocki. W tym czasie do leśnictwa przyłączono część gruntów przejętych od prywatnych właścicieli (m.in.od p. Lemka). W Karolewie utworzono gajówkę i osadę robotniczą, a w Ubodze osadę robotniczą. Po Józefie Łobockim leśnictwo objął Jan Szypulski, będący leśniczym do roku 1986. W 1988 roku część oddziałów z leśnictwa Jeziorko przekazano do reaktywowanego Leśnictwa Jaty. Od 1986 roku funkcję leśniczego sprawuje Cezary Łapiński.

Dane zebrał leśniczy Cezary Łapiński

Leśnictwo Konigortek

Pierwsze informacje o powstaniu Leśnictwa Konigortek pochodzą z czasów powojennych, kiedy to ówczesna władza przejęła prywatne grunty rolne oraz lasy miejscowych właścicieli. Miało to miejsce w 1948 roku. Siedzibą nowopowstałego leśnictwa była leżąca nad rzeką Brdą osada Konigort. Stanowisko leśniczego objął Franciszek Narloch, który pełnił tę funkcję, aż do śmierci w roku 1970. Śmierć leśniczego była również końcem istnienia tej jednostki. Grunty leśne zostały włączone do sąsiednich leśnictw: Mylof i Młynki.

Reaktywacja leśnictwa Konigortek nastąpiła w lutym 1987 roku. Wówczas stanowisko leśniczego objął Wiesław Woźniczka. Nową siedzibą leśnictwa była osada leżąca tuż przy Nadleśnictwie Rytel. Wiesław Woźniczka pełnił swoją funkcję przez 22 lata, w lipcu 2009 roku objął Leśnictwo Mylof. Po nim został p.o. leśniczym Andrzej Babiński, który pełnił obowiązki leśniczego do końca 2011 roku, kiedy to ponownie dokonano likwidacji Leśnictwa Konigortek. Tak samo jak w latach 70. XX wieku, teren został podzielony między leśnictwa Mylof i Młynki.

Dane zebrał podleśniczy Andrzej Babiński

Leśnictwo Kosowa Niwa

Historia Leśnictwa Kosowa Niwa jest ściśle związana z utworzeniem w 1868 roku Nadleśnictwa Rytel. Pierwszym znanym leśniczym, w latach 1918-1928, był Niemiec o nazwisku Thomas. Niestety, nieznajomość języka polskiego bardzo utrudniała mu pełnienie tej funkcji. W 1928 roku leśniczym został Zajda, który po roku przeniósł się na stanowisko leśniczego Leśnictwa Żukowo. W latach 1929-1938 leśniczym był Ryński. Po nim stanowisko objął Józef Ciemiński. Swoją funkcję sprawował przez cały okres II Wojny Światowej, aż do 1947 roku, kiedy to został osądzony i więziony w aresztach bezpieki. Historycy uznają go za bohatera walczącego z komunizmem, natomiast starsi okoliczni mieszkańcy zapamiętali go (jak i resztę „bunkrarzy” z grupy braci Kapiszków, o których wspomniano wcześniej w części „Oddziały partyzanckie…”) negatywnie za ich działania („kontrybucje”) z czasu okupacji.

W tym samym roku leśniczym leśnictwa Kosowa Niwa zostaje syn Józefa Ciemińskiego, Witold. W roku 1953 przenosi się wraz z rodziną do Leśnictwa Barłogi. Jego następcą był Edmund Trapp (1954-57). W roku 1957 Edmund Trapp został przeniesiony do Leśnictwa Żukowo, a tamtejszy leśniczy Bronisław Tysarczyk do Leśnictwa Kosowa Niwa. Powodem zamiany był konflikt Tysarczyka z mieszkańcami Żukowa. Tysarczyk sprawuje funkcję leśniczego do roku 1971, ale do 1974 mieszkał w leśniczówce. W tym czasie leśniczym w Kosowej Niwie był Rawa. W latach 1974-1975 obowiązki leśniczego pełnił Józef Biesek, następnie, w latach 1975-1979, Józef Szopiński.

W 1980 roku nastąpiła likwidacja Leśnictwa Kosowa Niwa. Całość gruntów przejęło Leśnictwo Żukowo, a budynek mieszkalny wraz z budynkami gospodarczymi został wydzierżawiony MSW na 10 lat i służył jako baza dla harcerzy i zuchów. W 1990 roku w budynku dawnego Leśnictwa Kosowa Niwa zamieszkał podleśniczy Leśnictwa Żukowo, Sylwester Malec. Dwa lata później, w 1992 roku ponownie utworzono Leśnictwo Kosowa Niwa, a leśniczym został Sylwester Malec.

Dane zebrał leśniczy Sylwester Malec

Leśnictwo Lutom

Obecna siedziba Leśnictwa Lutom funkcjonuje od końca II Wojny Światowej, wcześniej było to gospodarstwo rolne (rok budowy 1899). Poprzednia leśniczówka znajdowała się we wsi Lutom.

Granice leśnictwa zawarte w znacznej części między rzeką Brdą, Wielkim Kanałem Brdy i Czerską Strugą nie ulegały znaczniejszym zmianom. Jedynie podczas likwidacji i reaktywacji Leśnictwa Jaty nastąpiła większa zmiana powierzchni. Na początku lutego 1945 roku przez teren leśnictwa przechodził front. Świadczą o tym liczne okopy oraz znajdowane tutaj niewypały i złom.

W oddz. 389 zamieszkiwała przez wiele lat liczna kolonia czapli siwej. Od około 2009 roku czaple opuściły to miejsce, prawdopodobnie w związku ze wzmożonym ruchem na pobliskiej drodze do Raciąża.

Tuż przed i w czasie II Wojny Światowej leśniczym był Prądziński. Od 11.03.1946 aż do 30.04.1973 roku funkcję leśniczego sprawował Kazimierz Żuchowski. Po przejściu ma emeryturę przeprowadził się do Klosnowa, gdzie okresowo pracował w Wyłuszczarni Nasion. Po Żuchowskim leśnictwo przejął Czesław Kończak. W listopadzie 1977 roku obowiązki leśniczego przejął Augustyn Mądry, który pracował tu do 31.08.1985 roku. Od 01.09.1985 roku leśniczym był Wojciech Konieczka, który na skutek tragicznego wypadku na motorowerze zmarł w czerwcu 1989 roku. Po nim leśniczym został dotychczasowy podleśniczy Leśnictwa Mylof, Witold Hinc i już jako leśniczy pozostaje nim do chwili obecnej.

Dane zebrał leśniczy Witold Hinc

Leśnictwo Młynki

Leśnictwo Młynki leży w odległości 10 km na wschód od Chojnic, przy drodze krajowej nr 22, zwanej „berlinką”, zbudowanej w latach 1941-1943 jako główny trakt z Berlina do Królewca. Leśnictwo zostało utworzone po II Wojnie Światowej, a na siedzibę leśnictwa przeznaczono wykupione przez Lasy Państwowe gospodarstwo rolne wraz z zabudowaniami w miejscowości Młynki. Pola należące do gospodarstwa zostały zalesione. Pierwszym leśniczym został Edmund Kapanka . Następnie od kwietnia 1950 roku na długie lata leśnictwo objął Jan Bruski, który z końcem 1981 roku przeszedł na emeryturę. Staraniem ówczesnego leśniczego w miejscu starego drewnianego domu w 1956 roku wybudowano nowy budynek leśniczówki. Leśniczy Bruski był weteranem armii Andersa (spadochroniarzem).

W 1982 roku stanowisko leśniczego powierzono Andrzejowi Grubickiemu, a po jego nagłej śmierci 17.10.2003 roku, leśniczym został Adam Szamocki. W 2008 roku przeprowadzono remont generalny budynku gospodarczego, a w 2010 roku remont budynku leśniczówki. Granice leśnictwa wielokrotnie ulegały zmianom.

Przez środek leśnictwa przepływa Suska Struga, a wschodnią granicą od powstania leśnictwa była rzeka Brda. Częścią terenu Leśnictwa Młynki są grunty zlikwidowanego w 1973 roku Leśnictwa Suszek. Budynki dawnego Leśnictwa Suszek zostały przejęte przez Uniwersytet Łódzki i obecnie znajduje się tam Stacja Badawcza Wydziału Biologii tego uniwersytetu. Ciekawostką przyrodniczą leśnictwa jest 10 dębów szypułkowych - pomników przyrody oraz liczne wyłączone drzewostany nasienne sosny zwyczajnej.

Dane zebrał leśniczy Adam Szamocki

Leśnictwo Mylof

Nazwa Leśnictwa Mylof pochodzi od gospodarstwa młynarskiego (Mühlhof), które znajdowało się na tym terenie. W połowie XIX wieku zbudowano na rzece Brdzie zaporę, która spiętrzyła wodę zalewając budynek młyna wodnego (na wysokości Dużej Kloni). Wcześniej władze Królestwa Pruskiego wykupiły ten teren nabywając jednocześnie budynek młynarza znajdujący się na wzniesieniu po wschodniej stronie Brdy. Tam według przekazów mieściła się pierwsza siedziba Leśnictwa Mühlhof. Obecna leśniczówka została zbudowana w 1901 roku na zachodniej skarpie Brdy przy zaporze, a w poprzednim budynku utworzono gajówkę Klonia, która po II Wojnie Światowej stała się osada robotniczą Nadleśnictwa Czersk i w latach 90. XX wieku została sprzedana emerytowi p. Brunce.

Teren leśnictwa na przestrzeni tych lat nie zmieniał się zasadniczo, a różnice wynikają tylko z przejęcia gruntów porolnych i zmian organizacyjnych Nadleśnictwa Rytel w części głównie południowo-zachodniej (gospodarstwa p. Ostrowskiego- Wandowo oraz p. Pozorskiego- Konigortek, okresowe przejęcie terenu po likwidacji Leśnictwa Konigortek).

Obsada leśnictwa znana jest od zakończenia I Wojny Światowej, byli to leśniczowie:

1.Stanisław Kiełtyka – od 1920 do połowy lat 30. XX wieku (po postrzeleniu przez kłusownika został przeniesiony do Leśnictwa Suszek)

2.Dominik Piechowski – od połowy lat 30. XX wieku do 1945 roku, z przerwą 1944-1945, gdy osadzony był w K.L. Stutthof, a po ucieczce ukrywał się.W 1945 został aresztowany przez Rosjan za współpracę z Armią Krajową i wywieziony na Syberię, gdzie zmarł.

3. Brinken – od 1945 do przejścia na emeryturę w 1958 r.

4. Bonifacy Borkowski – od 1958 do przejścia na emeryturę w 1991 r.

5. Artur Kowalski – od 1991 do 1996

6. Józef Brzeziński – od 1996 do 2008

7. Wiesław Woźniczka – od 2008 i nadal

Dane zebrał Józef Brzeziński

Leśnictwo Żukowo

Pierwsze informacje o Żukowie pochodzą z okresu średniowiecza. Żukowo zostało założone przez Krzyżaków w 1355 roku jako wieś zakonna. Dobra „Sucouwe” wydzielono ze wsi Lotyń. Po II Pokoju Toruńskim w 1466 roku Żukowo wróciło do Królestwa Polskiego i zostało wsią królewską. Król Kazimierz IV Jagiellończyk za zasługi w pokonaniu Zakonu Krzyżackiego obdarował miejscową szlachtę kaszubską dobrami ziemskimi. Wśród niej była rodzina Żukowskich, gdyż w 1570 roku wieś tę posiadało trzech Żukowskich. W wyniku wykupów i parcelacji z majątku Żukowo powstało leśnictwo. W okresie międzywojennym na terenie Leśnictwa Żukowo znajdowało się kilka osad rolniczych. Wskazuje na to część drzewostanów, rosnących na gruntach porolnych, otoczonych głębokimi rowami granicznymi oraz wiele już nieczynnych rowów melioracyjnych.

Pierwszym leśniczym, zapamiętanym z okresu międzywojennego, był Antoni Żurawka, który administrował w Leśnictwie Żukowo do 1930 roku, kiedy to został przeniesiony do Leśnictwa Jakubowo. W 1930 r. z Leśnictwa Kosowa Niwa do Leśnictwa Żukowo został przeniesiony Zajda, który był tu do 1937 roku. Od 1938 roku funkcje leśniczego pełnił Jan Mrozowski, który z powodu nieznajomości języka niemieckiego został przeniesiony w pierwszych latach okupacji w Sudety. W czasach okupacji leśnictwo prowadził Niemiec, niejaki Treise. Po wojnie na swoje stanowisko do Żukowa powrócił Jan Mrozowski i pełnił funkcję leśniczego do 1947 r., kiedy to został nadleśniczym w Nadleśnictwie Woziwoda. Od 1947 roku leśniczym został Bronisław Tysarczyk. Pełnił tę funkcję do roku 1957. Z powodu konfliktów z miejscową ludnością zamienił się leśnictwem z Edmundem Trappem, leśniczym Leśnictwa Kosowa Niwa, który był w Żukowie do 1980 roku. Kolejni leśniczowie to: Zygmunt Wnuk Lipiński (od kwietnia 1980 r. do czerwca 1982 r.), Roman Gil (od lipca 1982 r. do czerwca 1997 r.) i Roman Wnuk Lipiński (od lipca 1997 r. – nadal).

Dane zebrał leśniczy Roman Wnuk Lipiński

Leśnictwo Suszek

Leśnictwo Suszek powstało z byłego majątku ziemskiego. Pierwszym zapamiętanym leśniczym był Stanisław Kiełtyka, który sprawował swoja funkcję w czasach międzywojennych, do 1939 roku oraz po wojnie, w latach 1946-1958. Podczas okupacji leśniczym był Borowski. Od 1959 roku do 1962 roku leśnictwem kierował Brzozowski. Z dniem 1 stycznia 1973 roku nastąpiła likwidacja leśnictwa. Jego grunty podzielono miedzy sąsiednie leśnictwa.

Od 1964 roku w budynkach leśniczówki mieszkali pracownicy Nadleśnictwa Rytel. Ostatni lokator Jerzy Galikowski opuścił mieszkanie pod koniec 1980 roku. Od tamtej pory, przez cztery lata, budynek stał pusty. W 1985 roku zabudowania po byłej leśniczówce przejął od Lasów Państwowych Uniwersytet Łódzki, który w 1990 roku utworzył Stację Przyrodniczo- Badawczą Instytutu Biologii.

Dane zebrał leśniczy Roman Wnuk Lipiński

9. Załączniki (zdjęcia):

1. Pomnik partyzantów grupy „Cis” poległych w „Zielonym Pałacu” podczas bitwy 21.03.1944 roku koło Męcikała
2. „Zielony Pałac”- pozostałość bunkra koło Męcikała
3. Pomnik 18 Pułku Ułanów poległych pod Krojantami 01.09.1939 roku
4. „Kamień Łukowicza”- upamiętnienie łowów z 1938 roku
5. „Krzyż Łukowicza” – postawiony w 1931 roku na miejscu zbiórek i mszy hubertowskich myśliwych z Klosnowa przez dr Łukowicza, dyrektora szpitala w Chojnicach
6. Cmentarzyk ewangelicki z XIII-XX wieku- przydomowy, rodziny Wagner- właścicieli młyna Wysocki Młyn
7. Grodzisko kasztelańskie Raciąż z XII-XIII wieku
8. Kamień pamiątkowy ufundowany w 2008 roku przez leśników z Rytla w 140-lecie istnienia Nadleśnictwa Rytel
9. Ewangelicki cmentarz pochodzący z XIX wieku koło leśniczówki Kopernica

10. Legenda związana z naszym terenem

Pokonany przez Napoleona w 1807 roku król pruski Fryderyk Wilhelm II uciekał z wojskiem z Berlina do Królewca. Jak głosi legenda, w czasie odpoczynku wojsko założyło warowny obóz w pętli rzeki Brdy pomiędzy wsiami Rytel i Męcikał. Król zauważył wtedy, że miejscowa ludność żyje na nieurodzajnych gruntach w wielkiej nędzy i postanowił, że jak się jego los polepszy, to za pomoc w schronieniu poprawi się także los jego poddanych z tego terenu. I tak po upływie ćwierćwiecza przystąpiono do wielkiego przedsięwzięcia inżynieryjnego- budowy zapory na Brdzie, 30-kilometrowego kanału oraz systemu zalewowo-podsiąkowego nawadniania sztucznie założonych łąk.

Na miejscu warownego obozu króla powstała niewielka miejscowość Königsort (z jezyka niem. Miejsce Króla) - dzisiejszy Konigort.

Niestety, jak to bywa z legendą, prawda jest bardziej prozaiczna. Mianowicie, głównym powodem budowy systemu nawadniania łąk była potrzeba zapewnienia paszy dla koni husarii pruskiej (latem popas, zimą zgromadzone „strategicznie” siano), a potrzeby miejscowej ludności to była już sprawa drugoplanowa, jak były nadwyżki w czasie pokoju.

Także nazwa wsi Konigort ma niewiele wspólnego z pobytem Króla Prus, ponieważ miejscowość ta jest już zaznaczona na mapie Engelcharta-Schröttera z 1802 roku, czyli sprzed klęski Prusaków z Napoleonem, jako Konigorth.

11.Źródła:

- Marian Jutrzenka Trzebiatowski - Dzieje leśnictwa Borów Tucholskich- Od 2010 roku maszynopis u Autora przygotowany do ewentualnego druku (po znalezieniu wydawcy).

- Marian Jutrzenka Trzebiatowski - Martyrologia mieszkańców gminy Brusy, Europejskie Stowarzyszenie”Pomerania”wyd.II 2009 r.

- Józef Borzyszkowski - Historia Brus i okolicy, Instytut Kaszubski w Gdańsku 2006r.

- Elaboraty i archiwalne mapy Nadleśnictwa Rytel,

- JP Łukowicz – Portret myśliwego, Muzeum Historyczno – Etnograficzne w Chojnicach 2015 .

- Wywiady własne i leśniczych Nadleśnictwa Rytel z okolicznymi mieszkańcami dotyczące historii i obsady leśnictw,

- Praca zbiorowa OZLP z 1989 r. - 60 lat leśnictwa na ziemi pomorsko-kujawskiej, Centralny Ośrodek Informacji Turystycznej Oddział w Bydgoszczy – 1989 rok.

Darz Bór – 17.01.2017 spisał Józef Brzeziński